Pierścień w pigułce

 Porozumienie Inicjatyw dla Zielonego Pierścienia Warszawy –

koncepcja, cele, metody działania

JEDEN, BY WSZYSTKIE OCALIĆ / ONE RING TO SAVE THEM ALL

CEL

Celem Porozumienia Inicjatyw dla Zielonego Pierścienia Warszawy (dalej jako One Ring) jest wsparcie społeczne dla projektu pierścienia oraz wywarcie wpływu na samorządy lokalne wszystkich szczebli, ugrupowania polityczne, planistów i decydentów, a także budowa szerokiej platformy poparcia celem wprowadzenia Zielonego Pierścienia do obiegu prawnego jako integralnego i obowiązującego elementu ładu przestrzennego w i wokół aglomeracji warszawskiej.

 KIM JESTEŚMY

W ostatnich 2-3 latach powstało w i wokół Warszawy kilkadziesiąt oddolnych inicjatyw na rzecz ochrony przyrody lokalnej i terenów otwartych o kluczowej funkcji społecznej, w tym lasów graniczących z miastem. Lasy te mają formalnie status lasów ochronnych aglomeracji, jednak w praktyce są użytkowane gospodarczo tak samo, jak inne lasy w zarządzie LP. Pod egidą inicjatywy Lasy i Obywatelki (LiO) lokalne grupy, środowiska i stowarzyszenia nawiązały na jesieni 2021 regularną łączność, a następnie zjednoczyły się w Porozumieniu Inicjatyw Obywatelskich dla Zielonego Pierścienia Warszawy („One Ring”). Porozumienie obejmuje obecnie kilkanaście środowisk i inicjatyw; ich liczba oraz zakres geograficzny i społeczny ich działań rosną z tygodnia na tydzień.

CO JUŻ ZROBILIŚMY

 - Inicjatywy One Ring powołały pracujący w trybie ciągłym zespół roboczy, który przeanalizował aktualny stan prawny, istniejące opracowania planistyczne i naukowe, a także zapoznał się z koncepcjami i historią ponad stu zielonych pierścieni miast na całym świecie.

- W ramach działań promocyjno-edukacyjnych (patrz pkt 4 poniżej) tworzymy a) film promocyjny i serial online o częściach składowych Pierścienia, ich walorach i zagrożeniach, b) platformy internetowe, c) cykl regularnych spotkań i wymiany doświadczeń.

- Nawiązaliśmy kontakty z naukowcami, ekspertami, planistami, samorządowcami, przedstawicielami różnych ugrupowań politycznych, działaczami z innych miast oraz lobbystami instytucji unijnych w Brukseli; rozpoczęliśmy działania edukacyjne i lobbingowe.

- Wymieniamy się doświadczeniami, ścieżkami działania i wsparciem ekspertów (przyrodników, prawników, specjalistów od promocji, itp.)

- Powstała ogólnopolska mapa prac gospodarczych w lasach, biblioteka i baza danych dla aktywistów lokalnych, przewodniki po możliwych działaniach ochronnych i społecznych, mapa inicjatyw obywatelskich, szczegółowe opisy poszczególnych obszarów pierścienia, ich walorów i zagrożeń.

- W dniu 17 maja 2022 o 18.00 organizujemy w centrum Warszawy pierwszy panel dyskusyjny w trybie hybrydowym. Celem jest prezentacja koncepcji Zielonego Pierścienia oraz dotychczasowych działań na poziomie władz miasta oraz województwa. Panelistami będą zaproszeni eksperci, uczestnikami – przede wszystkim społeczne inicjatywy lokalne z aglomeracji warszawskiej i innych miast Polski.

O ZIELONYM PIERŚCIENIU AGLOMERACJI WARSZAWSKIEJ

 1. Definicja i funkcje Zielonego Pierścienia (ZP)

a)     Zgodnie ze wskazaniami Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju 2030, „zielony pierścień” (dalej jako ZP) to całokształt struktury terenów otwartych obszaru funkcjonalnego miasta. Zielone pierścienie (ang. greenbelts) są stosowanymi na świecie od przeszło 100 lat narzędziami planistycznymi, służącymi ochronie terenów otwartych położonych w sąsiedztwie rozwijających się miast.

b)     ZP pełnią funkcje: zaopatrzeniowo-rolniczą, środowiskotwórczą (w tym regeneracja powietrza, ograniczenie wyspy ciepła, retencja wód), ekologiczną (zachowanie najcenniejszych przyrodniczo obszarów, w tym nieobjętych ochroną formalną), społeczno-wypoczynkową (dostęp do terenów rekreacji, zachowanie krajobrazu jako kluczowego elementu tożsamości społeczności lokalnych).

 

2. Obecny stan prawny i zaawansowanie prac

a)     Zakres i sposób tworzenia ZP zostały opisane w Opracowaniu ekofizjograficznym dla miejskiego obszaru funkcjonalnego ośrodka wojewódzkiego Warszawy (MBPR 2016 – 2018). Szczegóły będą przedmiotem dyskusji i konsultacji społecznych.

b)     Choć ZP został wielokrotnie wspomniany w Strategii Rozwoju Wojew. Mazowieckiego 2030 + oraz w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Wojew. Mazowieckiego (MBPR 2018), to wyłącznie na poziomie deklaracji, bez żadnych konsekwencji prawnych.

 

3. Główne komponenty ZP aglomeracji warszawskiej

●        lasy (państwowe, miejskie, prywatne), parki miejskie w „klinach” wchodzących pomiędzy zabudowę warszawską (m.in. Park Natoliński, Morysin, Lasek Bielański, Parek Cytadela, Park Praski, Ogród Zoologiczny i in.),

●        dolina Wisły od Czerska po ujście Bugonarwi, tj. międzywale wraz z żyznymi obszarami rolnymi (mady wiślane – gleby I i II klasy) i przyległymi łęgami jako kręgosłup ZP,

●        wody: rzeki, potoki, kanały, stawy wraz z ich ekosystemami, 

●        łęgi, torfowiska, łąki, tereny podmokłe,

●        inne tereny otwarte: pola uprawne, ogródki działkowe, nieużytki, obszary retencji wód, poligony wojskowe i in.

W PROMIENIU ok. 20-25 km od granic W-wy, nieprzeznaczone w planach miejscowych pod zabudowę (kwestię urealnienia granic zabudowy mają uregulować wg aktualnego projektu ustawy o zagosp. przestrzennym jednolite plany miejscowe dla całej gminy; obecnie obszar pod zabudowę jest od 2- do 5-krotnie przeszacowany w stosunku do prognoz demograficznych).

4. Współtwórcy i interesariusze Zielonego Pierścienia Warszawy

 - interesariuszami ZP są przede wszystkim mieszkańcy aglomeracji warszawskiej (Warszawa + 49 gmin okalających), którzy mogą być reprezentowani przez inicjatywy nieformalne, NGOS-y, samorządy lokalne, itp., lub zabierać głos bezpośrednio w petycjach, ankietach i referendach,

- władze lokalne (gminne, powiatowe, wojewódzkie) nie są samodzielnym interesariuszem, a jedynie występują w imieniu i z upoważnienia mieszkańców i powinny wypowiadać się w sprawie ZP na bazie rzeczywistej wiedzy o oczekiwaniach i potrzebach mieszkańców, co wyklucza typowy tryb fasadowych konsultacji ogłaszanych na BiP-ach i tablicach w urzędach miejskich,

- właściciele i zarządcy gruntów w obrębie Zielonego Pierścienia są oczywistymi interesariuszami i posiadają prawa nabyte już istniejącymi ustawami i uchwałami; poza tymi prawami nabytymi ich głos liczy się w takim samym stopniu, jak głos wszystkich mieszkańców aglomeracji,

- Lasy Państwowe i Lasy Miejskie oraz państwowe instytucje ochrony przyrody (RDOŚ, Wody Polskie i in.) nie są samodzielnymi interesariuszami, ponieważ zarządzają przestrzenią publiczną / majątkiem społecznym w imieniu mieszkańców i ich stanowisko nie może być sprzeczne z podstawowymi potrzebami mieszkańców, w tym z społeczną i środowiskotwórczą funkcją ZP,

- kluczowym interesariuszem jest biosfera, czyli środowisko naturalne w interakcji z ludźmi. Od niego zależy, czy i jak długo miasto pozostanie miejscem zdatnym do życia. Z punktu widzenia tego interesariusza chaotyczna urbanizacja w połączeniu z degradacją gleb, wód, powietrza, krajobrazu to ogromna otwarta rana, która wymaga pilnego leczenia,

- ważną rolę w kształtowaniu ZP miast odgrywa Unia Europejska, której strategie i dyrektywy wyznaczają podstawowe kierunki łączenia zrównoważonego rozwoju z przywracaniem bioróżnorodności i zapobieganiem katastrofie klimatycznej.

 5. Specyfika Warszawy w kształtowaniu ZP

●        50 różnych gmin. Większość obszaru ZP znajduje się poza granicami m.st. Warszawy. Mimo projektu Miejskiego Obszaru Funkcjonalnego współpraca gmin w dziedzinie ładu przestrzennego w praktyce niemal nie istnieje.

●        Polska, w tym okolice Warszawy, ma najwyższy wskaźnik rozproszenia zabudowy w Unii Europejskiej, co wynika z braku korelacji między prognozami demograficznymi a decyzjami planistycznymi. Rodzi to ogromne koszty infrastrukturalne i problemy komunikacyjne dla gmin. Postępuje atomizacja i w konsekwencji degradacja terenów zielonych, ogromna antropopresja na małe wyizolowane skrawki zieleni takie jak Las Kabacki, likwidacja korytarzy migracyjnych i ekologicznych, podtopienia i problemy z dostępnością wody pitnej w wyniku utraty zdolności retencyjnych środowiska, totalna degradacja krajobrazu i powszechne obniżanie się jakości życia w wyniku smogu, hałasu oraz zaniku terenów rekreacyjnych w pobliżu miejsc zamieszkania.

●        Obecna aktywizacja społeczeństwa polskiego na rzecz ochrony lokalnej przyrody, terenów zielonych, drzew, poprawy jakości powietrza – jest zjawiskiem szeroko dyskutowanym w Europie i jest bardziej intensywna, niż w jakimkolwiek innym kraju unijnym. Tworzy to kluczową bazę i poparcie społeczne dla dalszych działań. 

Na kim się wzorujemy?

 

●        Pod względem przyrodniczym i układu zabudowy, a także uwarunkowań historycznych, ZP Warszawy jest zbliżony do berlińskiego (ogromny rozwój przedmieść po 1989/90 roku, wcześniej ograniczony ustrojem, biedą, w Berlinie – murem; długie „ramiona” zabudowy satelickiej wzdłuż kilku kluczowych osi komunikacyjnych; relatywnie duży udział lasów i ekosystemów quasi-naturalnych). W modelu berlińsko-warszawskim, pierścień wokół aglomeracji uzupełniają kliny między pasami zwartej zabudowy podmiejskiej. Kliny te sięgają na południu po Morysin (Wilanów), Las Kabacki i okolice S2, na północy po Lasy Bielański i Bemowski. Są to tereny w zarządzie Lasów Miejskich, z założenia o wiodącej funkcji społecznej.

W Berlinie pierścień utworzyło porozumienie NGOS-ów wspólnie z porozumieniem gmin. Jednak na porozumienie gmin okołowarszawskich w dziedzinie planowania przestrzennego trudno liczyć w obecnym stanie prawnym bez zmasowanej presji społecznej.

●        Toronto jest przykładem niezwykle udanej kampanii pozytywnej, która przekonała zdecydowaną większość interesariuszy, w tym właścicieli gruntów, że ZP leży w ich interesie i należy go poprzeć.

●        Jedynym istniejącym rozwiązaniem na poziomie ogólnokrajowym jest brytyjska ustawa z 1938 roku, na bazie której ustanowiono już ponad 20 pierścieni miejskich, w tym ogromny Green Belt Londynu.

●        Niezwykle cenne są projekty polskich pierścieni miast zawarte w studium rozwoju i zagospodarowania przestrzennego aglomeracji oraz planie zagospodarowania przestrzennego województwa dla Lublina, Zielonej księdze aglomeracji poznańskiej dla Poznania, Planie zagospodarowania przestrzennego Łodzi (tzw. Zielonego Kręgu Tradycji i Kultury), oraz Zasadach Polityki Ekologicznej Wrocławia, a także wyżej wspomniane opracowania dla Warszawy. Niestety wszystkie te polskie projekty pozostają w sferze czysto koncepcyjnej bez przełożenia na akty prawa miejscowego i na konkretne zapisy dotyczące zagospodarowania przestrzennego. Pod tym względem zapóźnienie Polski względem większości krajów wysokorozwiniętych wynosi od 30 do nawet 150 lat.

ZESPÓŁ ROBOCZY ONE RING:

Małgorzata Chojecka – Alarm dla Klimatu Lesznowola, Jan de Groot - Alarm dla Klimatu Piaseczno, Anna Kolińska - Alarm dla Klimatu Piaseczno, Karina Kozłowska – Lasy Gminy Żabia Wola, Stawy Raszyńskie, Mikołaj Krasowski – Inicjatywa Las Młochowski, Marta-Julia Jagusztyn-Krynicka – Lasy i Obywatele, Agnieszka Mędrek – Alarm dla Klimatu Piaseczno, Robert Tysek – Inicjatywa Zamienie, Tomasz Zymer – AdKP Konstancin, Inicjatywa Kabacki Las, Komitet Społeczny Park Przyrodniczy Obory, Stowarzyszenie Nasz Konstancin

 Prosimy o kontakt z koordynatorką prac Zespołu:

Małgorzata Chojecka, oneringwarsaw@aol.com, 

tel. 502 735 350.